Militaire dienstplicht, het blijft toch een wonderlijk fenomeen. Dat je op een dag een brief in de bus krijgt met de oproep om op dag X ’de eerste reisgelegenheid na 6.59 uur’ te nemen. Elke twee maanden stonden er op treinstations dan gele borden klaar: ’opkomst dienstplicht’. Daarna werd je naar vrachtwagens gedirigeerd.

Vervolgens reed je door een voor jou vaak wildvreemde stad. Even stopte de vrachtwagen, daarna reed hij weer door. Achterin zag je de slagboom van de kazerne sluiten, je was in militaire dienst. Hoezo problemen met de vaccinatieplicht? Je stond die eerste dag in een lange rij en kreeg van twee kanten tegelijk twee naalden in je arm.

Meisjes

Tegenwoordig krijgen jongeren – jongens, maar nu ook meisjes – nog steeds een brief van Defensie. Ze zijn ingeschreven voor de dienstplicht. Een vervolgbrief over de opkomst blijft achterwege.

In Nederland werd de dienstplicht ruim 200 jaar geleden ingevoerd door de Franse keizer Napoleon. Hij had steeds meer jonge mannen nodig voor zijn miljoenenlegers. Nu de legers steeds kleiner en moderner worden en je minder spreekt van bewapende mannen, maar eerder van bemande wapens, is het massaal oproepen van mensen niet meer nodig.

Bij het lezen van al die bijzondere verhalen van ex-dienstplichtigen is het belangrijk om twee zaken in het achterhoofd te houden. Allereerst, wanneer speelden die verhalen zich af? De naoorlogse militaire dienstplicht kent vier overzichtelijke fasen.

Geharde mannen

De eerste fase is natuurlijk de uitzending vanaf 1945 van honderdduizend soldaten naar onze voormalige kolonie, waaronder veel dienstplichtigen. De tweede fase begint in 1949 als Nederland officieel afscheid neemt van Indië en lid wordt van de NAVO. Het is de tijd van de strenge discipline – veel (onder)officieren waren geharde mannen. Ze hadden nog gevochten tegen de Duitsers of Indonesiërs. Dat botste met de dienstplichtigen. Tijdens de hoogtijdagen van de Koude Oorlog zat je soms wel 24 maanden in dienst.

Derde fase is die van het ’langharige hippieleger’. Op 4 augustus 1966 werd de Vereniging van Dienstplichtige Militairen (VVDM) opgericht. Deze populaire soldatenvakbond staat symbool voor de protestgeneratie van de jaren zestig en de ’vermaatschappelijking’ van de krijgsmacht. Het was de tijd van ’Groetplicht? Zeg maar dag met je handje.’ Die dienstplichtigen waren overigens wel trots. Ze hadden dan weliswaar lang haar, maar wonnen het bij wedstrijden vaak van andere NAVO-soldaten.

Vierde en laatste fase begon in eind jaren zeventig met de soepelere dienstweigerwet, het oplaaien van de Koude Oorlog en uiteindelijk de val van de Berlijnse Muur. Defensie begreep in die tijd dat het met ’onwillige honden slecht hazen vangen is’. En dus bleven veel kritische jongeren buiten de kazernepoort. Het leger werd kleiner, maar ook gemotiveerder. Je zag een ontwikkeling van ’ondergeschikte naar onvrijwillige collega’.

Vredesmissies

Maar uiteindelijk was de Koude Oorlog voorbij en schakelde Nederland van landsverdediging over op vredesmissies in verre landen. Dienstplichtigen mochten zelfs op de trap van het vliegtuig zo’n uitzending nog weigeren. Er ontstonden daardoor onwerkbare situaties. Uiteindelijk werd de opkomstplicht daarom afgeschaft.

Tweede element om goed te beseffen is dat niet iedereen de militaire dienst waardevol vond. Tegenover alle verhalen over kameraadschap en avontuur staat dat van mannen die hun diensttijd verschrikkelijk hebben gevonden. Er zijn er zelfs die geweigerd hebben. Op internet is nog steeds het gratis boek ’De muesli bloeit’ (1982) van totaalweigeraar Stephan Kraan te lezen over zijn achttien maanden cel. Ook dat was een element van militaire dienstplicht.

Lees ook: Diensttijd ook na kwart eeuw letterlijk ’onvergetelijk’. Wat betekende dat eigenlijk, militaire dienstplicht? | Einde oefening

Lees ook: Gewild aandenken aan militaire dienst: het rijbewijs | Einde oefening

Lees ook: Ruud Kersten wilde getuigen in voordeel van verdachte van dubbele moord, ’mijn heldhaftigste daad tijdens diensttijd’ | Einde oefening

Lees ook: Jargon en afko’s: de hospik zorgde dat de bospik een hotno kreeg | Einde oefening

Lees ook: Dienstkeuring: Poedelnaakt naast elkaar, blazen op je pols en indien nodig een tik met een lineaaltje | Einde oefening

Lees ook: Uzi spuwde kogelregen over de Croeselaan | Einde oefening

Lees ook: Walter Haentjes onderging ’wat een wapen met je doet’ toen hij bij wijze van afsluiting van dienst een hele vaandrigsklas mocht ’uitmoorden’ | Einde oefening

Lees ook: De postbode te paard bleek een Franse generaal | Einde oefening

Lees ook: De grap die Wout Booij en zijn groep met de adjudant uit wilden halen, pakte anders uit dan verwacht | Einde oefening

Lees ook: ’Tegenwoordig boeken jongeren survivaltochten, wij kregen dat allemaal van de staat’ | Einde oefening

Lees ook: De vriendin van Chris IJzelenberg maakte het terecht uit toen hij zich door militaire dienst vrijer ging gedragen. Na veertig jaar nog altijd spijt | Einde oefening

Lees ook: In dienst ontdekten jongens dat ze eigenlijk in een bubbel hadden geleefd | Einde oefening

Lees ook: ’Wij waren de eerste dragqueens in het leger, in 1987 al’ | Einde oefening

Lees ook: Opinie: Kan er niet eindelijk eens een bedankje af voor al die dienstplichtigen? | Einde oefening

Lees ook: Mijn levensverwachting in oorlogstijd was vijf minuten | Einde oefening (slot)