Nederland is een waterland, en als dit ergens geldt dan is het in Noord-Holland. Dit water is de basis voor de maatschappij: voor onze natuur, voor drinkwater, landbouw en industrie. Volgens Europese afspraken moet ons Nederlandse water in 2027 schoon en gezond zijn. Het gaat om de kwaliteit én de hoeveelheid van het Nederlandse oppervlaktewater maar ook om het onzichtbare grondwater.

Aan de geleidelijke verbetering van de waterkwaliteit is in de afgelopen tien jaar een einde gekomen en in de laatste jaren is zelfs op verschillende plekken een verslechtering opgetreden. Nederland bungelt onderaan de Europese lijsten die gaan over waterkwaliteit en in 2019 voldeed maar één procent van ons water aan alle Europese eisen. Dat is uiterst zorgelijk. Ook watertekorten zijn aan de orde van de dag. De overheid moet daarom snel in actie komen om verdere schade voor de natuur te beperken en ook hoge boetes te voorkomen.

Kwetsbaar

Gebrekkige waterkwaliteit als gevolg van pesticiden, meststoffen en verontreiniging zorgt ervoor dat in natuurgebieden steeds minder planten en dieren zich thuis voelen in het water. Voor bepaalde kwetsbare planten kan een kleine verslechtering van de waterkwaliteit al desastreuze gevolgen hebben. In veel laagveengebieden staan kwetsbare leefgebieden onder grote druk vanwege onvoldoende schoon water.

Niet alleen met de kwaliteit van ons oppervlakte- en grondwater is het slecht gesteld, ook de hoeveelheid water staat onder druk. De vorige drie kurkdroge zomers bedreigen onze kwetsbare natuurgebieden waar vaak zeldzame dieren en planten van afhankelijk zijn. Zonder voldoende water is er geen trilveen, maar ook bomen vallen om, letterlijk. Herstel kan jaren duren of is soms niet meer mogelijk. In Noord-Brabant bijvoorbeeld wordt de grondwatervoorraad jaarlijks met circa 260 miljoen m3 water aangevuld door onder andere de regen, terwijl de jaarlijks onttrekking ongeveer 290 miljoen m3 water bedraagt. Ook in andere delen van Nederland wordt veel grondwater onttrokken en wordt zelfs gezocht naar nieuwe locaties om grondwater voor drinkwater te winnen.

Watertekorten

Ons land is eeuwenlang ingericht op de strijd tegen het water. Daarom wordt water via sloten, beken, kanalen en rivieren bliksemsnel afgevoerd naar de zee. Dit en het flinke gebruik van grondwater leidt tot onnodige watertekorten tijdens droge jaren, die door klimaatverandering steeds vaker zullen voorkomen.

De oplossing voor dit tekort aan water is meer water vasthouden. Dit kan door ons land anders in te richten en minder water op te pompen. Dus overbodige sloten dichtgooien en water vasthouden in de buurt van natuurgebieden met behulp van waterrijke overgangszones rond natuur. Gebieden waar aangepaste landbouw, recreatie en wonen een plek hebben. Provincies en waterschappen zijn nu verantwoordelijk om droogte aan te pakken, maar strenger toezicht van deze overheden op wie er wanneer grondwater mag oppompen is vereist. De nationale overheid moet minimale eisen hiervoor aan deze overheden opleggen en controleren of zij deze afspraken nakomen.

(Tekst gaat door na de foto)

Mest en pesticiden zorgen voor onleefbaar water voor kwetsbare planten en dieren. Nederland heeft al jaren een uitzondering op Europese regels en mag daardoor extra mest uitrijden. In droge jaren komen veel van die meststoffen, met name op de zandgronden, echter in ons water terecht. Een betere waterkwaliteit bereiken we door minder mest uit te rijden over ons land. Dat kan door vol in te zetten op een omslag naar kringlooplandbouw. Beperkingen op het gebruik van pesticides en extra handhaving daarop zijn daarbij nodig. De overheid is aan zet om de boeren te helpen bij deze omslag naar kringlooplandbouw. Boeren die deze transitie willen maken en natuurvriendelijker boeren moet de overheid extra belonen.

Ultieme deadline

Europese regels verplichtten Nederland om in 2015 de waterkwaliteit in een goede toestand te laten verkeren, maar dit werd tweemaal uitgesteld. Nu is 2027 de ultieme deadline. Het is de laatste kans voor Nederland om aan de Europese doelen te voldoen en te zorgen voor voldoende en schoon water. De minister heeft de Tweede Kamer echter al laten weten dat „nog niet overal in Nederland alle doelen gehaald worden in 2027.” Wanneer we nu niet handelen kan dit vanaf 2027 leiden tot hoge boetes en een impasse vergelijkbaar met de uitspraak van de Raad van State over stikstof in 2019. Dit kan de overheid nu nog voorkomen, maar dan moet wel alles uit de kast. Met urgentie moeten nu extra maatregelen worden genomen. Voorbeelden zijn te zorgen voor een snellere transitie naar kringlooplandbouw met minder uitstoot, meer regie van de Rijksoverheid bij de aanpak van verdroging en zorgen dat het oplossen van waterproblemen en natuuropgaven hand in hand gaan.

Nederland moet waterland blijven maar op zo’n manier dat water en natuur samen gaan. Voor onze natuur, voor drinkwater, landbouw en industrie is dit essentieel!

Teo Wams is directeur van Natuurmonumenten