Die hebben belangrijke gegevens voor de middeleeuwse geschiedenis van de stad opgeleverd. Onder de funderingen, vloeren en kelders van de koopmanshuizen uit 1610 en 1660, die hier tot 1942 stonden, bleken kleivloeren en haardplaatsen te zitten van de eerste huizen die hier zijn gebouwd. Dat was rond 1400. De Nieuwendam was toen nog een dijkje langs Hoorns oudste haven.

Op een van de percelen was lange tijd een pottenbakkerij gevestigd, die kookpotten, koekenpannen en ander ’roodbakkend’ aardewerk maakte. Bakstenen van de pottenbakkersoven en misbaksels, waarbij glazuur op de breuken was gedropen, waren direct herkenbaar als pottenbakkersafval. Een ’voltreffer’ noemt gemeentelijk archeoloog Christiaan Schrickx het. ,,Aardewerk is bij een opgraving altijd wel te vinden, maar we willen altijd graag weten hoe oud het is en waar het vandaan komt. Nu weten we wat voor potten en pannen in hoorn werden gemaakt. We hopen via de archieven ook te kunnen achterhalen welke pottenbakkers daar werkten, wie daar woonden.’’

Het is in Hoorn bijzonder om helemaal tot in de middeleeuwen te kunnen graven. De keren dat het kan zijn op de vingers van een hand te tellen, zegt gemeentelijk archeoloog Christiaan Schrickx. Eerder gebeurde het bij café Bruintje aan het West en op de plek van de afgebrande Winston bioscoop op de hoek Rode Steen/Grote Noord. Nu kan dus de Nieuwendam worden bijgeschreven in dat rijtje bijzondere projecten.

,,Een prachtige plek als je wilt achterhalen hoe de mensen toen leefden en wat ze deden.’’

De opgraving is inmiddels afgerond. Onder de koopmanshuizen De Zeevaart uit 1610 en De Dolfijn uit 1660 hebben de archeologen de resten van diverse huizen uit de 14e, 15e en 16e eeuw gevonden.

De Nieuwendam is de oudste haven van de stad. Volgens de bekende 17e -eeuwse Hoornse kroniekschrijver Velius werd langs deze haven in 1341 een dijkje aangelegd die de naam Nieuwendam kreeg. Rond 1400 verschenen de eerste huizen op deze dijk. De kleivloeren en haardplaatsen uit die tijd die nu zijn gevonden hoorden bij eenvoudige houten huizen. De haardplaats was een kleine bakstenen vloer centraal in het huis. Het vuur hierop diende als verwarming van het huis en om te koken.

Bakstenen

In de 15e eeuw groeide Hoorn uit tot een belangrijke handelsplaats. De haven was voor rijke kooplieden een aantrekkelijke plek om hun huizen te bouwen. Een van deze huizen stond op de opgravingslocatie.

Voor het eerst werden nu bakstenen funderingen toegepast. De houten staanders, die de balken en dak van het huis droegen, stonden op gemetselde poeren. De houten wanden op een lage muur. Het huis was ongeveer 15 meter lang en had meerdere kamers.

Bijzonder is dat in en rondom het huis gebruiksvoorwerpen van de bewoners zijn gevonden, zoals een bijl en schaar. Bij de bijl, die ongeveer 600 jaar oud is, was de houten steel nog aanwezig. Ook diverse kleine kledingspeldjes dateren uit deze tijd.

Rond 1500 verscheen voor het eerst een volledig bakstenen pand op dit perceel. In de fundering werden grote bakstenen toegepast, die toen ongeveer 150 jaar oud waren. Deze hergebruikte bakstenen moeten afkomstig zijn geweest van een van de eerste bakstenen huizen in de stad. Het pand was meer dan twintig meter lang, wat voor die tijd bijzonder groot was. Tijdens het bestaan is veel aan het pand verbouwd. Het werd voorzien van nieuwe vloeren, binnenmuren en bakstenen schouwen met schoorstenen. In de vloeren werden voor het eerst aardewerken plavuizen toegepast. Het verdween toen in 1660 het pand De Dolfijn werd gebouwd.

Op het andere perceel aan de Nieuwendam stonden opeenvolgende houten huizen. Rond 1500 kwam het perceel braak te liggen. Over deze grond liep vanaf de haven een pad voor de aan- en afvoer van onder meer pottenbakkersklei, naar een gebouw dat op enige afstand van de Nieuwendam stond. Uit het afval dat op dit perceel is gevonden blijkt met zekerheid dat hier de pottenbakkerij was gevestigd.

De komende tijd worden alle vondsten op het archeologisch depot gewassen en geconserveerd. De bijl is direct vervoerd naar een restauratielaboratorium in Limburg, vertelt Schrickx. Van voorwerpen die in de klei eeuwenlang intact bleven, blijft na blootstelling aan zuurstof weinig over, als ze niet snel een speciale behandeling krijgen. ,,Het ijzer gaat meteen roesten, het hout verpoeiert waar je bij staat.’’