Het lijkt een beetje of je een kinderkamer binnenstapt. Overal staan poppetjes uitgestald. Van Star Wars en stripfiguren. Jacob Spaander is inmiddels 55, maar bekijkt de wereld graag met de blik van een kind. ,,Een kind bekijkt de wereld met een open blik en ziet avonturen in alles.’’
Een kunstzinnige blik is een kinderblik, vervolgt de geboren Krommenieër. Hij groeide op in een kinderrijke buurt en was een wat stille en verlegen jongen. ,,Een beetje een dromer ook.’’ Dat veranderde toen de punk op zijn weg kwam. Ineens vond hij Krommenie een dorp. Als punker was Amsterdam het walhalla, maar als zeventienjarige nam hij genoegen met Zaandam. ,,Dat was toch al een stuk groter dan Krommenie. En je had er optredens in Drieluik.’’ En dus vertrok hij als punker naar Zaandam om daar te gaan ’hokken’ met zijn vriendin.
De havo maakte hij niet af. ,,Uit testen was dan wel gebleken dat ik het gymnasium had kunnen doen, maar in de praktijk vond ik leren uit boeken tamelijk nutteloos en niet leuk. Als ik iets niet interessant vind, gaat het bij mij het ene oor in en direct het andere oor weer uit. Voor mij lagen de lessen buiten, in de wereld. Dingen doen. Ik had ook geen maatschappelijke ambities. Althans niet in de zin van geld, mooie auto en een goede baan. Dat er wel mensen waren die daar naar streefden, vond ik zelfs een beetje raar eigenlijk. Ik wilde schrijver of kunstenaar worden en dus moest ik dingen doen en meemaken, vond ik. Ik ben autodidact. Als ik iets interessant vind, wil ik het leren. En ik leer nu eenmaal het snelst door dingen te doen.’’
Stratenmaker
Maar om centjes te verdienen moest hij wel gewoon aan het werk. ,,Bij het UWV zag ik een oproep staan: ’gezocht: opperman stratenmaker’. Dat vond ik wel mooi klinken.’’ Maar in de praktijk kwam het er vooral op neer dat hij zand moest aangeven aan de stratenmaker. ,,Maar later leerde ik zelf ook stratenmaken. Dat vond ik leuk. Alleen toen ik het eenmaal onder de knie had... Tja, toen was de uitdaging een beetje weg.’’
Zijn nieuwe identiteit als punker omschrijft hij, terugkijkend, ook een beetje als een kostuum. ,,Het bood mij, als verlegen jongen, de mogelijkheid naar buiten te treden. Zichtbaar te worden. Ik was ook geen baldadige punker of zo. Meer in woord. Niet zozeer in gebaar.’’
Als twintiger verhuisde hij naar Meppel, om daar natuurgeneeskunde te gaan studeren. ,,Dat vond ik interessant. Oosterse geneeskunst en zo...’’ Maar na drie jaar besloot hij te stoppen en keerde terug naar Zaandam. Daar trouwde hij en het stel kreeg later twee kinderen. ,,En intussen probeerde ik kunstenaar te zijn. Ik wist alleen niet zo goed hoe er van te leven.’’
Clown
Zijn schoonvader was artiestenmanager. ,,Joop Koekkoek, helaas is hij overleden. Hij vroeg ons of we niet eens een klusje konden doen als clowns. Ballonnen uitdelen en zo. Dat breidde zich uit en we hebben het uiteindelijk ruim twintig jaar gedaan. Plus poppenkast erbij. Ik vond het leuk en kon me goed verplaatsen in de denkwereld van kinderen. Ik was meer een praatclown. En ja, dat clownspak was natuurlijk weer een beetje een kostuum, en ook een beetje een lange neus naar het systeem. Maar die ’vermomming’ was voor mij een schild naar de buitenwereld. Dat had ik nog nodig. Het bood me de kans om te leren voor publiek te spreken en op te treden.’’
Na verloop van tijd was de ’vermomming’ niet meer nodig. Na ruim twintig jaar stopte Jacob met het clownswerk. ,,Het aantal optredens liep steeds verder terug. Het kostte meer dan dat het opleverde. Bovendien werd het steeds meer een kunstje en ik was naast dat werk toch al steeds andere dingen blijven doen. Die zorgden voor een grotere uitdaging.’’
Romans
Nu de vlinder uit de cocon was, stond Spaander meer en meer als zichzelf voor het publiek, vooral als dichter. ,,Ik schreef wat voor een lokaal blad, was te horen op de lokale radio en trad dus op als dichter. Ik had inmiddels zelfs hele romans geschreven, maar als het aankwam op redigeren, haakte ik af. Dan was het voor mij eigenlijk wel weer klaar en was de interesse alweer weg.’’
En dus is het eigenlijk niet meer dan logisch dat hij ook als sneldichter aan de gang ging. Een korte aandachtsboog, gelijk vlammen en klaar. ,,De eerste keer dat ik als sneldichter optrad, was nog een ramp. Maar na drie keer kreeg ik het steeds beter onder de knie.’’ Tijdens feesten of bedrijfsbijeenkomsten vat hij sneldichtend de dag of thema’s samen. Daarnaast begon hij ook als verhalenverteller. ,,In wezen is dat ook gewoon schrijven. Alleen dan door je verhaal te vertellen in plaats van het allemaal opschrijven. Maar het is in principe gewoon een boek in woord en beeld.’’
Bovendien ging hij aan de slag als projectleider. Hij wordt onder andere ingehuurd door de gemeente en momenteel door een zorginstelling om reilen en zeilen van een daktuin te begeleiden. ,,Dat is ook een beetje samen een nieuw verhaal maken. Het is bij mij ook niet zo dat ik het allemaal bedenk, maar wat we samen bedenken.’’
’Eigen weggetje’
Hij was altijd al begaan met de maatschappij, maar voelde er gelijk weinig binding mee. ,,Maar nu maak ik er deel van uit, zo voelt dat een beetje. Omdat ik voorheen niet zo goed paste in het gemiddelde beeld van ’huisje, boompje, beestje’ vond ik op mijn beurt de maatschappij ook een beetje raar. Maar na alles wat ik inmiddels heb gedaan, heb ik alsnog binding gekregen met die maatschappij. Ik heb er mijn eigen weg in gevonden. Dat voelt voor mij alsof het klopt, alsof het voor mij zo moest gaan. Mijn eigen weggetje moest me uiteindelijk naar dit punt brengen. En alles wat ik tot dusverre heb gedaan komt nu eigenlijk ook samen.’’
Het afzetten tegen de maatschappij is voorbij. ,,Ik ben blij met hoe dingen tegenwoordig gaan. Er zijn nu veel zaken daadwerkelijk op de agenda gezet. Zoals het klimaat, men is daar nu eindelijk echt mee bezig. Voor mij was dat altijd al normaal. En ik zie dat er meer bewustzijn komt dat we uiteindelijk allemaal een beetje voor elkaar moeten zorgen. Nu is het zaak dat allemaal door te pakken.’’
En nog altijd doet hij van alles. Want naast zijn werk als projectbegeleider (snel)dicht hij nog steeds, heeft hij toch weer plannen voor een boek (’Maar dan eerder een praktisch boek over de veranderingen die gaande zijn’) en doet hij soms ’typetjes’ op bijvoorbeeld festivals ,,En ik schilder af en toe iets in opdracht, zoals laatst een muurschildering.’’ Jacob kent zichzelf goed genoeg om gelijk aan te vullen: ,,Maar over vijf jaar doe ik er vast wel weer iets anders bij.’’
Vraag hem wat nu precies zijn beroep is, hij weet het ook niet gelijk. ,,Tja, wat ben ik nou eigenlijk... Het voelt in ieder geval goed.’’
