Meer dan vijftien jaar geleden wist schrijver Maria Goos haar overleden moeder Rietje al eens tot leven te brengen in de door vriend en vijand bejubelde vertelvoorstelling ’Smoeder’. Ook Thea, de moeder van acteur Marcel Musters, liet daarin postuum van zich horen. Dit bijzondere concept krijgt nu een vervolg. Vijftien jaar na hun succes gaan Marcel en Maria opnieuw het theater in. Met ’Smoeder’ in aangepaste vorm.

Maria Goos leerde Marcel Musters in 1997 kennen bij de opnamen van de dramaserie ’Oud geld’ die zij had geschreven. Hij speelde daarin mee. Dat was het begin van hun diepe vriendschap. „In 2002 stierf zijn moeder. Marcel wist dat ze binnen afzienbare tijd zou overlijden, dat hij nog een paar maanden met haar zou hebben. Wat hem in die periode bezighield, deelde hij intensief. Zijn bespiegelingen fascineerden me. Mijn eigen moeder was al veel eerder totaal onverwachts overleden. Ik heb nooit afscheid van haar kunnen nemen. Dankzij Marcel begon dat idee te leven van ’we zouden over dit soort Brabantse volkse vrouwen een voorstelling moeten maken, want dit type wordt zeldzaam’. Die vrouwen hadden de gave om zich te kunnen verwonderen. Ze konden zich in al hun bescheidenheid oprecht verbazen over het leven.”

Ze zouden destijds vijftien voorstellingen spelen, maar het werden er meer dan honderd. De reeks werd afgesloten met een televisieregistratie van het stuk. „Nu spelen we ’Smoeder’ opnieuw met zeker een half uur aanvullingen. Onze moeders praten met ons mee. ’Een echte co-productie’ noemt Marcels moeder dit in de voorstelling. Soms hebben de dames ook commentaar op ons. Ze kijken naar onze levens en laten onomwonden weten wat ze daarvan vinden.”

Het idee voor’ Smoeder 2.0’ ontstond in Afrika. „Marcel en ik hebben vier reizen met elkaar gemaakt. Waaronder een trip naar Tanzania in 2017. Daar kregen we ruzie over de reisorganisatie. Die vond ik namelijk verschrikkelijk slecht. We raakten verdwaald, waren bijna verdronken en een tocht in de jeep zou twee uur duren maar was na zes uur nog niet voorbij, omdat onze begeleidster geen flauw benul had van de afstanden. Een grote janboel was het en dat irriteerde mij enorm. Marcel ergerde zich weer aan mij. Het irriteerde hem dat het mij irriteerde. ’Geef je nou eens over aan deze mindfulreis...’ ’Ik kan me niet overgeven aan een vrouw die ik niet vertrouw’, antwoordde ik. ’Dat mens stort ons elke dag in de chaos en dan moet ik van haar leren hoe ik mindful door het leven moet gaan?’ Nou, daar kregen we ruzie over. ’Dit gedrag is allemaal angst van jou’, riep Marcel. ’Nee, jij bent de angsthaas, jij wilt de lieve vrede bewaren’, riep ik terug.”

„Misschien moeten we samen maar eens een voorstelling over angst maken, bedacht ik even later. ’Maken jullie samen voorstellingen’, vroeg een reisgenote daarop. Zo kwamen we in de hobbelende jeep op ’Smoeder’. Onze reisgenote gaf aan dat ze de voorstelling alsnog graag wilde zien. Toen zei Marcel: ’Dan wordt het ’Smoeder, vijftien jaar later’. We spelen het oorspronkelijke script en vertellen er ook bij hoe het ons de afgelopen jaren is vergaan’. Ik wist meteen wat hij bedoelde. Hoe kijken we nu tegen de dood van onze moeders aan? We staan zelf ook dichter bij de dood. Over 15 jaar ben ik 78, dat vind ik echt oud. Maar ach, dan denk ik snel aan mijn vriendin Hedy d’Ancona en besef ik; ’zo kan het ook’. Er zijn zoveel vitale, vrolijke inspirerende oude knarren.”

Chemische depressie

Zoals bij elk theaterstuk of scenario dat Maria schrijft, komen ook de aanvullingen op het script van ’Smoeder’ vooral voort uit eigen ervaringen en beslommeringen. „In de huid van zijn moeder Thea zegt Marcel op een gegeven moment tegen mijn moeder Rietje: ’U bent nu al zo lang dood, al 34 jaar. U was de afgelopen vijftien jaar zeker helemaal weg’. ’Nee’, zegt Rietje dan, ’Ik heb Maria nog twee keer om me horen roepen’. Zoals in mijn borstkankerperiode, in 2007. Ik had toen een chemische depressie. Vreselijk is dat, alsof je ammoniak in je gespoten hebt gekregen. Elk stofje waar je een beetje gelukkig van kunt worden, is uit je hersenen getrokken. Op een gegeven moment had ik het heel zwaar. Dat was het diepe, zware moment waarop ik om mijn moeder riep. Ik zat thuis in bad en wilde dood. In de voorstelling hoor je mijn moeder zeggen: ’Jij mag niet naar mij toe komen en ik kan niet naar jou. Maar ik kan er wel voor zorgen dat jouw beste vriendin Wivineke straks haar sleutel gebruikt, een handdoek pakt en jou uit bad haalt’. Dat is in het echt ook zo gebeurd. Marcel is ervan overtuigd dat dit soort sterke verbintenissen bestaan. Ik wil dat niet met zoveel zekerheid stellen.”

Spiritualiteit

„Spiritualiteit is in het leven van Marcel de afgelopen jaren heel belangrijk geworden. Ik ben nuchterder dus hierover kunnen we ook een leuk potje knok hebben. Dat ik borstkanker heb gekregen, heeft me echt niet spiritueler gemaakt. Er zijn mensen die de ervaring hebben dat ze na een ernstige ziekte het leven intenser en als waardevoller ervaren. Dat heb ik niet gehad. Ik had die kanker heel graag willen missen.”

„Toch laat ik in het stuk ten aanzien van spiritualiteit een hardere rationelere benadering zien dan ik in het echt heb. Maar als iemand zo onbevangen en open met het spirituele gedachtegoed omgaat, word ik rationeel. Voor het gezonde evenwicht. Ik ben wars van religies. Een godsbeleving is een heel persoonlijk iets, eigenlijk heel ongeschikt om over te praten. Als iets een overtuiging wordt die we allemaal moeten koesteren, kom ik in het verzet. Dat had ik dus ook tijdens die reis. Ik werd razend van de chaos, veroorzaakt door een vrouw die mindfulness predikte. Die ruzie met Marcel ging ook niet zozeer over de intrinsieke waarde van spiritualiteit, maar wel over hoe bepaalde mensen zich tegenover de zogenaamde hogere werkelijkheid verhouden.”

Hemel en aarde

„De moeder van Marcel steunt haar zoon in zijn idee dat er meer tussen hemel en aarde is. Mijn moeder toont zich tot mijn eigen verrassing veel pragmatischer en nuchterder. Helemaal aan het einde vraagt Thea aan Rietje: ’Wilt u nog iets zeggen tegen Maria?’ Dan denk je als kijker ’nou komt er iets’. Dan herhaalt ze iets wat ze al eerder heeft gezegd. ’Iedereen maakt overal maar handel van tegenwoordig. Daar moet ze niet intrappen.’ Om verder te gaan met: ’Zo’n sportschool is helemaal nergens voor nodig. Als je elke week het huis zelf schoonmaakt, de kastjes ook binnenin sopt, de stoep veegt en de ramen lapt heb je heel die sportschool helemaal niet nodig’. Ja daar kunnen we nog wat van leren van zulke moeders. Marcels moeder zegt bijvoorbeeld over mindfulness: ’Als ik wilde ontspannen pakte ik de tuinstoel, een kop koffie en een zuurtje. Dan ging ik even liggen achter het huis, deed ik mijn ogen dicht en beeldde ik me in dat het gezoef van de auto’s die ik hoorde, het geluid van de zee was’.”

Na meer dan dertig jaar ben je er wel aan gewend geraakt dat je het zonder de goede raad van moeder moet doen. „Volgens de leer van het boeddhisme doet een ziel er zes weken over om van het een naar het ander te komen. Marcel gelooft daarin, dat zegt hij ook in de voorstelling. Ik weet niet wat ik wil geloven, ik weet wel dat ik weiger iets te móeten geloven. Maar ik herinner me nog heel goed dat ik de eerste twee maanden na mijn moeders dood het gevoel had dat alle contact was doorgesneden. Ik kon niet in haar geest praten, had echt het gevoel dat ze geen tijd voor me had. Daar was ik toen best boos over. En dat was een heel sterk niet te ontkennen irrationeel gevoel.”

Na de dood van haar moeder maakte Maria driftig aantekeningen. Vijf notitieblokjes vol. „Ik heb die wel bewaard, maar nooit nagelezen. Dat rauwe verdriet van het eerste jaar, dat was zo heftig. Tijdens een reis door Marokko hadden Marcel en ik het daarover. ’We zijn nu vijftien jaar verder. Nu kun je dat toch wel lezen.’ Niet dus. ’Geef het dan aan een van je twee dochters’, opperde hij. Wat denk je? Bij de voorstelling komt nu een boekje uit. Het is een bundel vol persoonlijke aantekeningen, getiteld ’Smoeder - Aantekeningen van een dochter’. Mijn oudste dochter Roos, die verloskundige is, heeft de selectie gemaakt. De jongste, Saar, kon ik het niet vragen. Zij wil zich los van mij kunnen ontwikkelen als schrijver en theatermaker. Ik vind het zo mooi dat dat boekje er is. Roos’ nawoord is ontroerend. Waaronder: ’Ik ben gaan houden van een vrouw die ik niet heb gekend: mijn oma. En nu heb ik zelf een kindje. Lena-Maria dat haar oma wel veel ziet. Wat een geluk’.”

Scheiding

Hangt toch nog de vraag in de lucht op welk moment in de afgelopen vijftien jaar Maria voor de tweede keer om haar moeder heeft geroepen. „Dat was bij de scheiding. Toen het huis verkocht moest worden. Waarover mijn moeder zegt: ’Het huis kan er niks aan doen. Aai alle muren maar een keer en bedank het huis. En als je daar weggaat, neem dan de trekbel mee. Want die trekbel was het eerste geluid dat je als baby hebt gehoord. Je vindt vast wel een nieuwe plek om die bel weer door te laten klingelen’.”

Ze waren een bekend koppel, Peter Blok en Maria Goos. De twee leerden elkaar kennen op de theaterschool. Toen het echt serieus werd, was Maria’s moeder al overleden. Wat zegt moeder Goos eigenlijk over die scheiding, nu zo’n zes jaar geleden? „In de vorige versie zei ze zoiets als: ’Er is niks is met hem. Hij drinkt niet, hij slaat niet. Maar ja, hij is wel wat nuchter hè. Hij is van boven de Moerdijk’. En nu, in de nieuwe voorstelling zegt Marcels moeder tegen de mijne: ’Heeft u toch nog gelijk gekregen’. Mijn moeder daarop: ’Gelijk, gelijk. Wat is nou gelijk. Ik had het liever niet gekregen. Ik begon net een beetje aan hem te wennen’. ’Na 33 jaar?’ ’Ach wat is tijd, mevrouw’... Ik ben nu zes jaar verder. De pijn van het grote verlies zal - denk ik - nooit helemaal verdwijnen maar het obsessieve is er vanaf.”

„Ik houd me er niet langer mee bezig. Trouwens, met iemand oud worden is ook hard werken. Toen de kinderen het huis uit waren, leek het me zo leuk als we beiden op onszelf zouden gaan wonen. In mijn idee word je dan weer vrijer en kun je elkaar weer inspireren. Alleen maar toch samen, dat had ik graag willen proberen. Het liep anders. Maar gelukkig blijk ik over een groot zelfoprichtend vermogen te beschikken. Als ik op de afgelopen vijftien jaar terugkijk kan ik niet anders concluderen dat ik sterker en vrijer ben geworden. En ik ben sinds een paar weken uit de gevarenzone. De vorm van kanker die ik had, is meedogenloos. Pas na twaalf jaar durven ze te zeggen dat je weer een toekomst hebt. Daar geloof ik zelf ook weer in.”

’Smoeder - 15 jaar later’

Vijftien jaar geleden ging het destijds spraakmakende ’Smoeder’ in première. Een vertelvoorstelling waarin Marcel Musters en Maria Goos terugdachten aan hun overleden moeders. Inmiddels zijn er jaren verstreken, bewogen jaren, en dat vraagt om een nieuwe terugblik.

Hoe kijken ze nu aan tegen de levens en de dood van hun moeders? Marcel Musters en Maria Goos vertellen het verhaal uit het oorspronkelijke script en vullen dat aan met nieuwe anekdotes en bespiegelingen. Ze zijn immers vijftien jaar ouder dus vijftien jaar wijzer. Wat hebben die drie decennia met de twee gedaan?

’Smoeder - 15 jaar later’ gaat vrijdag 22 maart in première, in Theater Bellevue, Amsterdam. Daarna tourt de voorstelling t/m 26 april door het land. Er wordt onder andere in Leiden, Velsen en Haarlem gespeeld.

www.mugmetdegoudentand.nl