Hoe komt het zo ver? „We worden verondersteld allemaal zelfredzaam te zijn. Dat is door Mark Rutte herhaaldelijk geroepen. Maar dat is niet zo. Je kan zeggen, zo iemand moet een computer en een printer hebben. Maar als die er komen, en dat heb ik bij een mevrouw zien gebeuren, komt ze niet verder dan dat ze ze afstoft.”

„Puur formeel zou je kunnen zeggen: de mensen moeten het zelf kunnen. Maar er is een groep die het gewoon niet kan. Mensen die werkloos worden, zoeken zich soms wezenloos bij het UWV. Een uitkering aanvragen, hoe doe je dat? Ik heb het voor mensen geregeld die er nooit zelf waren uitgekomen. Mensen verdwalen in het digitale oerwoud.”

Rootjes ziet ook veel mensen die schulden hebben omdat ze werkloos zijn geworden of uit elkaar gingen terwijl hun lasten waren gekoppeld aan een dubbel inkomen. „Dan valt er een inkomen weg, je gaat een achterstand oplopen in het betalen van je hypotheekrente en na vijf maanden wordt je huis geveild. Als je eenmaal op zo’n helling zit, dan ga je ook.’’

Overheid

Maar het zijn met name de uitgaven die problemen opleveren. „En de overheid is de grootste schuldeiser, in mijn ervaringen. Iemand kan een verkeersboete krijgen van 80 euro. Als je die na een maand niet hebt betaald, gaat er 50 procent boete overheen en vervolgens elke maand een boete van 100 procent. Zo loopt zo’n boete zeer snel op. Zeker als je die aanmaningen niet openmaakt.”

Want dat is vaak een veeg teken, is Rootjes’ ervaring. „Als ze hun post niet openmaken. Want als ik het niet openmaak, is het er niet, denken ze. Maar het wordt er echt niet beter van.’’

Een voorbeeld. „Als je je zorgverzekering een paar maanden niet betaald hebt, word je als wanbetaler aangemerkt en krijg je een boete. Je krijgt dan elke maand een acceptgiro thuis om het wettelijk maximum over te maken: 137 euro. Ik denk dan, als je dat kan betalen, had je je oude premie ook wel betaald, maar goed. En de betalingsachterstand blijft bestaan. Maar als je wanbetaler bent, heb je alleen een basisverzekering. Een eventuele aanvullende verzekering staat buitenspel. De tandartskosten zitten voor volwassenen niet in de basisverzekering. Gevolg: veel mensen gaan er niet meer heen. Tot ze lichamelijke klachten krijgen. Dan blijkt de oplossing zomaar 3000 euro te kosten. Nou, dat kunnen ze in geen 3000 jaar betalen. Dus als iemand een achterstand heeft: zorg dat hij in elk geval de zorgpremie blijft betalen.”

Toeslagen

Toeslagen, hoe sympathiek ook, zijn volgens Rootjes een belangrijke oorzaak van problemen. „Er kwam iemand bij me die huurtoeslag moest terugbetalen. Hij had een te hoog jaarinkomen, maar de toeslag was al wel uitbetaald. Die moest hij terugbetalen en daar komt dan bijna een jaar wettelijke rente bovenop. Dat is zó een paar duizend euro en bijna niemand heeft dat geld een jaar later nog op de plank liggen.” Volgens Rootjes gebeurt hetzelfde met de zorgtoeslag en de kinderopvangtoeslag. „Als je het systeem niet goed begrijpt, word je daardoor verrast. De fiscus zou iets minder makkelijk toeslagen moeten verstrekken.” Ook het eigen risico op zorgkosten zorgt vaak voor problemen.

Schulden worden ook wel gemaakt bij bedrijven, zoals in de telecom. „Die bedrijven verkochten nieuwe toestellen met daaraan abonnementen. Die zijn dan de eerste maanden goedkoop en daarop happen vooral jongeren; die kijken vaak niet achter de komma. Maar na een paar maanden gaan ze het dubbele betalen. Dan zien ze een ander toestel, verbreken het contract voor de oude gsm, en dan zegt de telecommaatschappij: we krijgen nog voor anderhalf jaar geld van u.”

Het aantal mensen met schulden bij postorderbedrijven neemt volgens Rootjes af. „De meeste bedrijven hebben tegenwoordig goede testen op kredietwaardigheid. Maar er zijn nou eenmaal mensen met een gat in hun hand. Ze geven geld uit aan de verkeerde dingen en op het verkeerde moment. Dan komt er een nota binnen van 200 euro en zijn ze net met vakantie geweest. Die betalen ze dan volgende maand. Maar dan is er weer wat anders.”

Ook incassobureaus zijn vaak debet aan de penibele situaties, vindt Rootjes. „Die kopen massaal vorderingen op en melden zich dan bij je met de hoofdsom, de incassokosten plus de wettelijke rente. Ik heb het meegemaakt dat mensen die som in een keer willen betalen, maar dat het incassobureau dat weigerde. Die hebben liever dat je het in termijnen betaalt. Dan kunnen ze kosten in rekening blijven brengen, en de wettelijke rente. En die is hoog. Tja, het is een vrij beroep. Iedereen kan een bordje ’incassobureau’ aan de deur hangen. Er zijn zeker ook louche incassobedrijven. En schulden, dat is gewoon handel. Ik hoop dat er een regeling komt dat schulden niet meer zo makkelijk kunnen worden doorverkocht.”

De incassokosten zelf kunnen soms hoog zijn, maar mogen niet hoger zijn dan wat de wet voorschrijft. „Dat kun je berekenen. Maar het kan aardig oplopen. Vooral als je ook in tot proceskosten wordt veroordeeld. Dat is zo een paar honderd euro.”

Bewindvoerders

Er zijn ook bewindvoerders die niet bezig zijn om de klant uit de penarie te halen, maar die vooral aan zichzelf denken, zegt Rootjes. „Die willen het moment dat iemand weer zelfstandig zijn betalingen kan doen, zo lang mogelijk uitstellen. Die bedrijven hebben daar soms onvoldoende prikkel voor.”

Mensen die al in de schuldsanering zitten, komen soms opnieuw in de problemen. „Bijvoorbeeld als ze gaan werken terwijl ze een uitkering hebben bij de sociale dienst. Dan komt er salaris binnen, maar dat moet worden verrekend met de uitkering. De werknemer zal de werkgever dan vragen om het geld te storten op zijn leefgeldrekening. Dat moet later toch verrekend worden, en levert weer nieuwe schulden op. Want de gemeente zegt dan: u fraudeert, u geeft uw inkomen niet op. Al gauw wordt er opzet vermoed en dan geven ze met de ogen dicht een boete van 100 procent. En als je van fraude wordt beticht, kunnen je schulden niet meer via de schuldhulpverlening van drie jaar gesaneerd worden En je kunt er niet mee aankomen dat je het niet wist. Elke Nederlander wordt geacht de wet te kennen. Zeker als je niet van autochtone afkomst bent, is dat nog wel eens lastig.”

Rootjes vindt ook dat sommige regels te strak worden toegepast. ,,Ik heb een mevrouw gehad die in de schuldsanering zat en een baan vond voor 20 uur in de week, dat was al erg knap van haar. Ze maakte overuren en er kwam meer dan voor 20 uur salaris binnen, maar ze moest van de bewindvoerder ook werk zoeken voor de resterende 16 uur per week. Die mevrouw had geen computer. Ze was niet in staat om een mail te sturen. Ze werd op haar vingers getikt: u doet uw best niet. De voorwaarde om werk te zoeken is op zich niet onredelijk, maar je moet ook kijken naar de omstandigheden. Een baan van 16 uur per week is nauwelijks te vinden, zeker niet voor een 63-jarige.”

Oorzaken

Wat moet er gebeuren volgens Rootjes om het aantal mensen met schuldhulp terug te dringen? ,,De overheid, de bewindvoerders en de brancheverenigingen moeten met elkaar om tafel gaan hoe we dit probleem gaan aanpakken. Op hoog niveau moet je de oorzaken bekijken van wat hier gebeurt. Om dit probleem aan te pakken, heb je alle deskundigheid nodig waar je over beschikt. Over hoe je dit kunt voorkomen, in preventief opzicht, en hoe je het gaat regelen met de groep die nu in de shit zit.”

,,Ik zou zeggen, gemeenten, pak de regierol. Sta ervoor open dat dit mensen kan overkomen en probeer ze zover te krijgen dat ze dat vroegtijdig melden. Bied hulp in de coachende sfeer. Die aandacht kost geld, maar als we dit probleem niet oplossen, dan kost het nog meer geld. We moeten het systeem doorbreken. Nu krijg ik het idee dat we achter elkaar aan hollen.”

Henk-Jan den Ouden