Hadden we het kunnen voorkomen? Zelfs een politiestaat heeft niet alle burgers onder controle. Of we moeten in een Orwelliaanse samenleving, zoals ’1984’, willen leven - als je dat leven kunt noemen.

Een betere integratie helpt niet. In Frankrijk, met een streng beleid, kiezen relatief net zo veel moslims voor de gewapende strijd als in het softere Nederland. Natuurlijk, allochtonen krijgen minder opleiding en vinden minder werk. Maar slechts een enkele moslim kiest voor de jihad. Bovendien vechten er ook blanken in het kalifaat.

Het komt niet door discriminatie of frustratie. Het heeft met ideologie en fanatisme te maken. Dat zeggen de jihadisten zelf ook: ze willen een betere wereld, een betere islamitische wereld. En ze zijn bereid om daar talloze onschuldige levens voor op te offeren.

Terrorisme valt niet te voorspellen, en misschien nooit te verklaren, zei professor Beatrice de Graaf. Het enige wat we kunnen doen, is het bestrijden als het de kop opsteekt.