Water wegmalen met windenergie. Vroeger deden de waterschappen het met poldermolens en nu moet dat voortaan met de elektriciteit die windmolens leveren of de stroom van zonnepanelen. Is er veel wind of zon dan komen er pieken in het energienet en daalt de prijs op de energiemarkt APX. Soms wel tot nul euro. Als je dan de energie kunt inkopen, ben je spekkoper.

Bufferen

Wytze Schuurmans (Ingenieurs- en adviesbureau Nelen en Schuurmans) bedacht de koppeling van grootverbruikers als pompgemalen aan de per uur wisselende energiemarkt. Waterschappen kunnen water bufferen en daardoor spelen met de inkoop van energie op het juiste moment.

Schuurmans was geïnspireerd door het plan Lievense, bekent hij. Ingenieur L.W. Lievense presenteerde in 1981 een plan om water in het Markermeer op te slaan met goedkope nachtstroom en windmolens. Op momenten dat er stroom nodig is zou hij dit er weer via turbines uit laten stromen zodat er energie werd opgewekt.

,,Wat we nu doen is eigenlijk het plan Lievense in het groot, waarbij je alle poldersloten en boezemwateren in Nederland kunt gebruiken’’, zegt Schuurmans. Hij broedde het plan verder uit en ontwikkelde met zijn bedrijf software die de gemalen koppelt aan de fluctuerende energiemarkt. Samen met energieleverancier Eneco en het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier is het plan verder ontwikkeld. In Noord-Holland is de afgelopen maanden volop geëxperimenteerd met het Beatrix-gemaal in Schermerhorn en het gemaal de Waakzaamheid in Kolhorn om te zien of het werkt.

Wachten

,,Moderne gemalen hoeven niet meer warm te lopen, die kun je aan- en afschakelen op momenten dat de energieprijs laag is. Bij Tata Steel (met Schiphol ook een groot energiegebruiker in Noord-Holland) werkt dit niet want daar kun je niet even de wals een kwartiertje stilzetten. Maar water kun je bufferen en dan wachten op het juiste moment.’’

Klaas Jan de Hart (clusterhoofd beheer watersystemen van het hoogheemraadschap) bood Schuurmans de ruimte om te experimenteren. ,,Het aanbod van alternatieve energie als wind en zon loopt nooit parallel met het gebruik van dat moment. Wat je nu produceert, moet je ook direct afnemen. En als het systeem daardoor in onbalans raakt, moet je op sommige momenten centrales bij- of juist afschakelen’’, zeg De Hart.

Samen met Eneco wordt nu juist ingespeeld op de onbalans in het elektriciteitsnet. ,,Is er een stroompiek, dan nemen we veel af en gaan we pompen. We hebben 20.000 kilometer sloot in Noord-Holland. Als je daar een marge van tien centimeter hebt om met het waterpeil te spelen dan is dat dus een enorme buffer aan energie’’, zegt De Hart.

Mix

Dan is het de kunst op het juiste moment de stroom in te kopen en het gemaal aan te zetten. Dat kan allemaal omdat de meeste gemalen zo langzamerhand centraal per computer worden bediend. Een mix van de pompbehoefte, uitgekiende weermodellen (regenradars worden steeds lokaler ontwikkeld) en de energiemarkt levert een computerprogramma op waarin je met energie en water kunt spelen en geld besparen. De Hart: ,,Gemiddeld draaien we 800 uur per jaar met de gemalen. Zo’n twee dagen is het nodig dat we echt voluit blijven draaien, maar met de rest van de uren kunnen we dus het beste moment uitkiezen.’’

Flexsturing noemt Rudolf de Vetten van Eneco het model van energie inkopen. In de glastuinbouw zijn ze er ook mee bezig voor inkoop van gas. De Vetten ziet ook mogelijkheden voor koelhuizen, ijsbanen en opladen van elektrische auto’s. Wytze Schuurmans ziet zelfs mogelijkheden voor huishoudens. ,,Ik zie in de toekomst afwasmachines en wasmachines met een chip die inspeelt op de energiemarkt. Al moet het elektriciteitsnet dat wel allemaal aankunnen natuurlijk.’’

Volgens De Vetten is inspelen op de fluctuaties in het energienet ook noodzakelijk voor het net, zeker omdat er steeds meer wind- en zonne-energie beschikbaar komt. ,,Eneco realiseert hiermee meer balans in het energienetwerk door de opgewekte duurzame energie te kunnen afzetten. Als we dit niet doen, neemt de onbalans in het net toe en heb je kans dat er een keer een black-out optreedt. We gaan na dit experiment nu alle waterschappen benaderen om mee te doen.’’

Ook Klaas Jan de Hart denkt dat het model onontkoombaar is. Het hoogheemraadschap verbruikt jaarlijks bijna 30 miljoen kWh aan energie voor het peilbeheer. Dat is gelijk aan het energieverbruik van 8000 huishoudens. Dit jaar schakelen twintig gemalen over op het fluctuerende systeem. ,,Dit is een puur duurzame ontwikkeling. Als we dit niet doen met z’n allen, dan denk ik dat we nooit afscheid kunnen nemen van de kolencentrales.’’

Maar met het oog op de veiligheid om Nederland droog te houden maakt de waterschapsman een logisch voorbehoud: als het waterpeil het kritische maximum bereikt, gaan de pompen aan. Goedkope stroom of niet.